Đê Sông Hồng

Hồng Hà Ký Sự - Phần kết 

Châu thổ một dòng sông lớn hình thành qua nhiều nghìn năm, vạn năm. Khi đến cao độ mặt biển giòng sông chậm dần, đất phù sa lắng chìm và tạo thành vùng đồng bằng phù sa. Nhưng ở lắm nơi đồng bằng này chưa đươc "hoàn chỉnh" lúc con người đến cư ngụ lập nghiệp, canh tác. Các vùng trũng nơi đáng lý có thể sẽ tiếp tục được phù sa bồi đấp qua lũ lụt đã vội đươc đưa vào xử dụng canh tác hoặc cư trú. Đê điều ngăn nước sông (và phù sa) tràn vào vùng trũng trên thực tế đã chặn đứng việc bồi đắp tự nhiên của châu thổ, và đã giữ cho các vùng trũng đó tồn tại mãi mãi. Do đó con đê một khi đã đắp lên phải đươc giữ gìn và bảo trì liên tục mãi mãi. 

 

Các con đê xưa nhất đươc xây dựng nằm trên đoạn từ điểm chóp của châu thổ - Ngã Ba Hạc, Đoan Hùng - đến thành Đại La, Hà Nội hiện nay. Đươc ghi lại trong sử sách từ đời Cao Biền, tức đã hiện hữu từ trên 1200 năm. Đê sông Hồng là 1 di tích từ lâu đời, ma là 1 kỳ công lịch sử sống, vẫn còn hữu dụng ngày nay.

"Đê sông Hồng" hiện nay là 1 hệ thống nhiều đoạn đê rải rác khắp châu thổ sông Hồng và sông Thái Bình. Tổng chiều dài là khoảng trên 2500 km, gồm cả đê thuộc vùng thủy văn sông Thái Bình. (Đường bộ từ Lũng Cú ở chóp bản đồ cho đến Mũi Cà Mau là 2410 km!)

Trong blog này chủ yếu là những ghi nhận của 1 lữ hành "phó thường dân" mời bạn đọc xem qua 1 vài hình ảnh để đươc gợi ý  nơi có thể đến quan sát đươc (những bộ phận nhỏ của) các con đê huyền thoại đươc cả thế giới biết đến và đánh giá cao.

Hồng Hà Ký Sự: Châu Thổ

Hồng Hà Ký Sự - Phần XIV

Châu thổ là vùng đất được tạo thành bởi 1 giòng sông lớn - lưu lượng lớn, lượng tải phù sa lớn  - tại giao diện giữa giòng sông đó với biển cả (hay 1 biển hồ lớn) [*]. Phương Tây gọi là delta vì hình thù châu thổ luôn là 1 tam giác - Delta là ký tự Hy Lạp cho chữ D La-Tinh, hình 1 tam giác. Đi vào châu thổ các sông ngòi lớn như Mississippi, Nile, Gange, Mekong... là chổ hiện nay ta thấy dòng sông lớn bắt đầu tách ra thành nhiều nhánh nhỏ chia nước đưa ra bờ biển của châu thổ. Do đó ta dễ nhận biết châu thổ sông Hồng bắt đầu ở Sơn Tây khi sông Đáy bắt đầu tách ra, sau đến sông Đuống. Từ đó sông chia ra rất nhiều nhánh nũa, có nhánh tách ra rồi lại thông lại với giòng chính hay nhánh phụ. Đổ vào châu thổ sông Hồng lại còn có sông Thái Bình từ phía Bắc Chí Linh chảy xuống.

Châu thổ được nhân loại dùng vào nông nghiệp, và phần lớn địa hình địa vật chịu ảnh hưởng văn hóa của con người đến đó canh tác. Hình thái châu thổ sông Hồng nhìn từ trên không khác hẳn vùng châu thổ sông Mekong hay Đồng Nai-Vàm Cỏ vì lịch sử khai thác và định cư của 2 miền khác nhau, cho dù mẫu số chung vẫn là lúa nước. Các bạn so sánh ảnh dưới với các không ảnh trong blog này - dùng Mục Lục điểm dến - của những châu thổ miền Nam. Khác biệt rõ nét nhất là khu dân cư ở đây rất co cụm và quy hoạch, theo truyền thống làng mạc xưa sau lũy tre, sau thì kinh tế hợp tác xã cũng góp phần củng cố lối quy hoạch này thêm. Ở miền Nam nhà ở thì rải rác khắp đồng ruộng và tụ về ven các trục giao thông, là đường xá hay kinh lạch.

* - Lưu vực là vùng địa lý 2 bên 1 giòng sông cung cấp nước cho 1 giòng sông.

Cầu Long Biên: không gian con người

Hồng Hà Ký Sự - Phần XIII

Không gian cầu Long Biên, một hệ thống sinh thái cá biệt giữa lòng Hà Thành dưới góc nhìn của 1 du khách tầm thường, đi bộ khám phá.

Hồng Hà tại Hà Nội

Hồng Hà Ký Sự - Phần XII

Nhĩ hà trên Tuyên Đỉnh, Hoàng Thành Huế

Sông Nhị từ tên một cái hồ hình trái tai Phật gọi là Nhĩ Hồ. Do đó 'Nhị' không có nghĩa là thứ hai mà là 1 biến thể của "trái tai Phật". Sách Đại Nam Nhất Thống chí gọi khúc sông chảy qua Hà Nội là Nhĩ Hà. Tên dân giả thời Nguyễn là Sông Cái. Hiện nay đời thường tại Miền Bắc và Hà Nội không còn nghe ai trong dân gian nói đến tên sông Nhị Hà. Sông Thao là tên đoạn sông từ phía trên ngã ba sông tại Việt Trì trở lên thượng nguồn thì thường đươc nghe gọi. Đi vào thời Pháp thuộc đời Tự Đức khu dân cư Hà Nội gọi là Kẻ Chợ và sông Hồng là Sông Cái.

Hà Nội là thành phố lớn duy nhất tại Việt Nam được xây dựng bên 1 con sông lớn mà không có con đường bờ sông, không có giao diện trực tiếp giữa đô thị với giòng sông. Cụ thể là 1 bến sông có quy hoạch ít nhiều để khai thác tiềm năng của con sông, như tại Sài Gòn, Cần Thơ và các thị thành Miền Tây, Đà Nẵng, kinh đô Huế và các cảng, thành thị Miền Trung. Vị trí bên sông Hồng mà khúc này khi xưa gọi là Nhĩ Hà gần như là ngẫu nhiên, tuy không phải là ngẫu nhiên.

Sông Thao

Hồng Hà Ký Sự - Phần XI

   Có học giả tại Hà Nội [1] đã nêu giả thuyết tên sông Thao đến từ một tên gọi bản địa gốc Tai-kadai[2] là Nậm Tao. Gốc 'Nậm' còn được đọc thấy trong tên rất nhiều sông ngòi trong vùng ngày nay. Nậm Tao có nghĩa là sông lớn, sông chính. Thao Hà thì truy cập ra là trùng tên với một con sông bên Trung Hoa có thể đã được dùng từ lâu. Các nho sĩ xưa bên mình hay đặt tên địa phận Việt Nam theo tên sẳn có bên Trung Hoa rất nhiều, từ những thôn nhỏ đến sông núi lớn. Các tên trùng lấp Hoa-Việt khó là xuất hiện ở tiểu quốc trước khi được dùng ở nước lớn trung tâm văn minh và quyền lực khu vực một thời. Hai khả năng này hiện nay chưa thể xác định xa hơn.  Trong thư khố Việt Nam thì đã được Lê Quý Đôn nhắc đến, cứ cho là trí nhớ dân giã là lui từ đó về qua khứ 100 năm (nói 1 cách võ đoán là 5 thế hệ) thì tên này đã được dùng gọi từ khá lâu rồi, khoảng thế kỷ XVI.

Bây giờ là sông Hồng, mặc dù tại địa phương lưu vực khúc sông và Hà Nội 'sông Thao' còn thường được nghe nói. Đồng thuận hiên nay là khi gọi sông Thao - trong dân gian và lịch sử - là chỉ giòng sông Hồng từ tp Lào Cai đến Phú Thọ (Bảo Thắng xuống Ngã ba Hạc). 

[1] - ngonnguhoc.org

[2] - Hệ ngôn ngữ bao gồm trong đó có tiếng nói của một vài sắc dân ở vùng Hưng Hóa xưa, địa phân từ tỉnh Lai Châu qua tình Hà Giang ngày nay.

Jean Dupuis và Sông Hồng

Hồng Hà Ký Sự - Phần X

Năm Tự Đức thứ 2, tháng 10-1849 một trận đụng độ quan trọng giữa hải đội Hoàng gia Anh có sự yểm trợ của hải quân Đại Thanh và Đại Nam, với hải tặc khét tiếng Thập Ngủ Tử (十五仔) tại Cửa Cấm còn đươc phương Tây gọi là Trận hải chiến sông Tonkin - Battle of the Tonkin River - ám chỉ giòng nước chảy đến vịnh Bắc Bộ từ sông Bạch Đằng. Đó là một con sông họ nghĩ là rất lớn nhưng còn rất mơ hồ về địa lý và tên gọi. Tonkin River là một tên gọi "phỏng đoán" của họ. Họ (người Anh quốc) chưa nghe đến tên Red River. Người phương Tây đầu tiên đến thám hiểm giòng sông dài mà nay ta gọi là sông Hồng tên là Jean Dupuis, một con buôn đến từ nước Pháp. Jean Dupuis là người đã thống nhất các tên khác nhau của những đoạn sông Hồng và gọi dòng sông dài này bằng tên mà Việt Nam và thế giới đang dùng ngày nay.

Mốc Biên Giới

Hồng Hà Ký Sự - Phần IX: Mốc biên giới trên bờ sông Hồng

Từ tư liệu tổng hợp - Giữa Việt Nam và Trung Quốc có 1449,566km đường biên giới, trong đó biên giới trên mặt nước là 383,914km. Biên giới Việt Trung bắt đầu ở xã Sín Thầu, Mường Nhé tỉnh Điện Biên và chấm dứt ở hải phận Móng Cái, với cột mốc số 0 ở Điện Biên và cột số 1378 ở Tràng Vĩ Móng Cái. Tại Điên Biên mốc 0 là 1 cái cột mốc đơn có 3 khía 3 mặt, Việt, Trung và Lào. Tại Móng Cái, Quảng Ninh cột 1378 nằm ngoài biển giửa cửa sông Ka Long.

Một đoạn 7km sông Nậm Thi ở Lào Cai, 80km sông Hồng từ tp Lào Cai lên đến cột cờ Lũng Pô, và chừng 17km sông Lũng Pô về hướng Tây Nam là biên giới nước.

Trên đoạn sông Hồng có 9 cột mốc, từ số 92 ở Lũng Pô đến cột số 100 tại tp Lảo Cai. Thằng viết đã đứng sát cột 101 và 92 mà không biết để bươc đến ghi lại ảnh. Loanh quanh trung tâm thành phố Lào Cai các bạn cũng có thể đến "hiện diện" chụp cái ảnh tự sướng tại các cột mốc từ 100 đến 105, mốc 102 đến 105 là bên sông Nậm Thi. Mốc 101 có 3 cột tại ngã ba sông, cũng như mốc số 92.

Cột Cờ Lũng Pô

Hồng Hà Ký Sự - Phần VIII

 

Pô là bố, ba, cha theo tiếng bản địa (Nùng, Hà Nhì, Hmong?) Lũng là rồng. Lũng Pô là Rồng bố, tên đặt cho con sông đồ ra đây, tên gọi TQ là Longbohe, phiên âm Long Po Hà. (Về thông tin chi tiết cột cờ các bạn google thì sẽ ra đầy!)

Cột cờ do Đoàn thanh niên Lào Cai chủ trương xây dưng với vốn góp từ mạng xã hội.

Hồng Hà Ký Sự: Bát Xát

Hồng Hà Ký Sự - Phần VII:  Hữu ngạn, ngược lên từ Lào Cai.

 

 

Ra khỏi khu cửa khẩu Kim Thành đoạn đường tỉnh lộ 156 nhiều khúc tách khỏi bờ sông, nhưng các bạn nhất là bạn đi xe 2 bánh có thể chọn những nhánh đường thô sơ men bờ sông để ngắm cảnh chụp hình, và nhất là khám phá các mốc biên giới bên bờ sông mà trên đường DT156 không nhìn thấy được.

Hồng Hà Ký Sự: Hữu Ngạn

HỒNG HÀ KÝ SỰ.  Phần VI

 

Tiếp theo bạn đọc sẽ cùng người viết đi ngược giòng sông từ tp Lào Cai lên thượng nguồn đến cột cờ Lũng Pô trong xã À Mú Sũng huyên Bát Xát. Mình sẽ chạy trên bờ tay mặt sông, với giòng sông là biên giới, nhìn qua đất bạn. Hình ảnh có một số lớn sẽ đối lại với hình ảnh post "Biên giới", du ký ngày 2 tháng 9 trong đó có cac ảnh từ bên trái bờ sông trên đất Trung.

Do từ liên kết với nhưng địa danh như Sa Pa, Hoàng Liên Sơn mà Lào Cai đươc cho là thành phố núi. Cao độ sông Hồng tại đây chỉ 73 mét trên mặt biển. Lào Cai là thành phố giữa núi thì đùng hơn. Thành phố trong thung lũng sông Hồng năm 2019 có chừng 173.000 cư dân, tuyệt đại đa số là đã lên định cư sau chiến tranh biên giới năm 1989, từ các tỉnh châu thổ giòng sông là nhiều (bên phía TQ dân số cả huyện Hà Khẩu trong châu Honghe là 80,000 nhưng không rõ đô thị Hà Khẩu  - gọi là Hà Khẩu Trấn - có bao nhiêu người).

Hà Khẩu-Lào Cai

Hồng Hà Ký Sự - Phần V

Cuối đoạn đường Côn Minh-Hà Khẩu đoàn chúng em đi vào thành phố Hà Khẩu của Trung Quốc. Khởi hành từ sáng sớm và chỉ thực sự lên đường sau khi tham quan 1 cái chùa tại Côn Minh, đến cửa khẩu là khoảng 4 giờ chiều, giữa đường đã dừng lại ăn uống giải lao và kiểm soát an ninh nhiều lần. (Đường cao tốc rất hiếm khi phải xuống thị trấn, thị xã hay nói chung là thành thị, nhưng nếu có thì phải khám xét rất kỷ, nếu không  thì công an lên xe chỉ đứng đầu xe và duyệt xấp hộ chiếu HDV trao. Mỗi lần em thì lại phải xuống xe theo họ vào trạm hỏi thêm và họ làm 1 phiếu kiểm tra, cho họ thôi, rồi được thả, không bị lấy nội tạng. Lý do là hộ chiếu của em là hộ chiếu Huê Kỳ).

Xe bus đưa đoàn du lịch đến đỗ ngay tại khu vực cửa khẩu.

"Ngã ba Biên Giới"

Hồng Hà Ký Sự - Phần IV 

Bản đồ ngã ba sông giúp bạn đọc định vị nơi sông Hồng chảy hẳn vào địa phận nước ta. Mốc địa dư đặc biệt dễ nhận biết trên mặt đất này đã được 2 nước Trung Hoa và Việt Nam công nhận và không tranh chấp từ lâu *. Đại Thanh Nhất Thống Chí đã có tên sông Thao là tên sông từ ngã ba về xuôi và ta cũng gọi Nguyên Giang là khúc sông từ đó trở về ngươc. Tên gọi Hồng Hà chỉ xuất hiện sau khi người Phương Tây đến và đặt cho toàn chiều dài giòng sông trong cả 2 nước.

Tả ngạn phía trên, hữu ngạn phía dười. Các tên địa danh và hành chánh trong post này: Tỉnh Vân Nam, đô thị Hà Khẩu, châu Honghe, huyện Mông Tự, huyên Văn Sơn nước Thanh trong góc trên bên trái bản đồ. Đồn Bảo Thắng, châu Thũy Vĩ, Phố Mới trên địa phận ở phần phải của bản đồ. Phố Cũ, Lão Nhai, Cốc Lếu trên hữu ngạn phần dưới bản đồ. Hưng Hóa là tỉnh Việt Nam, 2 phần dưới. (Các tên gọi và đơn vị hành chánh không đồng thời đồng niên đại)

Hồng Hà Ký Sự: Vùng Biên TQ

Hông Hà Ký Sự - Phần III
Thời điểm: tháng 9, năm 2019 3 tháng trước Covid

Chuyến xe bus Côn Minh-Hà Khẩu về đến điểm sông Hồng chạm vào bản đồ Việt Nam. Đó là chổ mũi tên vàng chỉ xuống. Từ điểm này về đến Hà Khẩu sẽ còn chừng 70km, chạy bên tả ngạn giòng sông. Sông Hồng trở thành biên giới tự nhiên giữa 2 nước. Vì con đường ôm sát bờ sông các ảnh chụp được hướng về bên phải của xe - tức nhìn về hướng Nam - luôn luôn cho thấy bờ sông phia bên Việt Nam.

Hồng Hà Ký Sự Phần II: Thung lũng

Du ký ngày 2 tháng 9 năm 2019. Phần II

Tiếp tục du ký Vân Nam cuối tháng 8, 2019. Sau gần một tuần vòng quanh vùng Tây-Bắc tỉnh Vân Nam đến vùng Tiểu Tây Tạng, đoàn thằng viết lên đừơng trở về xứ từ thành phố Côn Minh. Chuyến xe bus Côn Minh đi Lào Cai chạy hướng Bắc Nam theo 1 hành lang tự nhiên tương đối ổn giữa vùng đồi núi phía Nam tình Vân Nam (hình trong post trước). Đến một chổ cách Lào Cai đường chim bay gần đúng 100 km thì lọt vào thung lũng sông Hồng trên đất Trung Quốc. Tại đây gặp sông Hồng từ hướng Tây Bắc xuống, con đường bẻ gãy từ hướng 6 giờ qua hướng 5 giờ, đi về Hà Khẩu/Lào Cai. Vì đã có chuẩn bị trước người viết và đồng hành đã ghi lại được hình ảnh không gian của thung lũng và con sông hiếm có ai đời nay quan tâm tìm hiểu này.

Hồng Hà Ký Sự. Phần I: Nhĩ Hồ

Thời điểm: tháng 9, năm 2019 3 tháng trước Covid

Đây là bối cảnh thiên nhiên, địa hình địa vật nơi sinh ra suối nguồn con sông gọi là Hồng Hà. Giòng sông dài mà nay người Việt gọi chung là Sông Hồng có 2 nguồn chính thức ở một khu vực 50km phía Đông Nam thành phố Đại Lý tỉnh Vân Nam Trung Quốc. Từ đó nước chảy 1150 km qua 2 nước Trung Hoa và Việt Nam, gần đúng 1/2 trong mỗi nước, mang nhiều tên khác nhau khi qua các địa phương. Trong bài ký sự này người viết xin dùng tên sông Hồng để nói đến tất cả các đoạn sông.

Hồng Hà Ký Sự

Thời điểm: tháng 9 năm 2019, trươc Covid 3 tháng

 

Từ một chuyến du hành tỉnh Vân Nam bẳng đường bộ qua cửa khẩu Lào Cai, rồi một chuyến độc hành ngược lên xã địa đầu A Mú Sủng tỉnh Lào Cai đầu tháng 9 năm 2019 người viết đã đem về đươc những  hình ảnh dọc chiều dài gần một 1/2 phần hạ lưu con sông Hồng, bắt đầu từ nước láng giềng phía Bắc, chia xẻ cùng ban đọc blog mình các góc ảnh không thường thấy trên mạng.

Hình dưới đây đươc chụp từ giữa một cây cầu, nhìn xuống 2 con sông và nhìn lên sân thượng 1 khách sạn cao tầng duy nhất bên kia ngã 3 sông.

Hình .1

Hình thứ 2 này là nơi điểm đứng chụp hình 1. Hướng chụp hình về phía phải. Lằn gạch đậm màu giữa mặt cầu là biên giới giữa 2 quốc gia Việt Nam và Trung Quốc, người chụp đang đi từ phía cầu thuộc nước bạn láng giềng.

Hình .2

Hình thứ 3 này chụp từ sân thượng khách sạn cao tầng nhìn thấy trong hình 1, cho thấy ngả 3 sông và cây cầu này từ trên sân thượng khách sạn Mường Thanh Lào Cai.

Hình .3

Cây cầu tên là Hồ Kiều, sông là Nậm Thi, đỗ ra con sông Hồng. Khách sạn do người viết chọn nhờ đã thấy trước vị trí tối ưu trên bản đồ là khách sạn Mường Thanh Lào Cai. 

Từ giữa ngã ba sông này (một điểm trên mặt nước ngay chính giữa bức hình trên) sông Hồng là thuộc hẳn về Việt Nam. Nói một cách khác đây là điểm sông Hồng vào hẳn địa phận nước mình.

Trong hình này, nhìn ngược về hướng Tây Bắc từ khách sạn Mường Thanh, giòng sông là biên giới thiên nhiên giữa nước Việt Nam bên tay trái hình tức hữu ngạn, và Trung Quốc bên phải hình là tả ngạn. Biên giới lòng sông (đáy sông) là nơi nào sâu nhất. Trên mặt nước 2 bên đi lại tự do nếu không chạm chân vào phần đất khô bên kia - có nghĩa là cho tàu bè cập bến. Cây cầu nào nếu có trên khúc này cũng phải là một cửa khẩu quốc tế.

Đô thị này thực chất là một  đô thị đôi, phần VN là thành phố Lào Cai, phố TQ tên là Hà Khẩu. Hà Khẩu là Miệng Sông, sông này là sông Nậm Thi trong hình thấy chảy nhập vào sông Hồng tại ngã ba sông.

Sông Nậm Thi từ điểm nói trên cũng là biên giới thiên nhiên trong chừng 7 cây số chạy lên hướng Đông Bắc đi Hà Giang từ tp Lào Cai. Có nghĩa là 2 bờ sông Nậm Thi cũng thuộc 2 nước, từ điểm sông chạm vào nước ta cách đây 7 km. Dọc bờ sông có Quốc lộ 4D đi về Hà Giang.

Trong loạt bài này các bạn sẽ xem thấy và định vị nhiều hình ảnh Hồng Hà con sông của nòi giống, từ vùng cao nguyên nơi xuất phát bên đất láng giềng về tới châu thổ - hình được chụp từ trên lãnh thổ cả 2 bên biên giới.

Xem  ➽ Tiếp